Palandöken Dağları Erzurum kent merkezinin güneyinde doğu – batı yönlü uzanan tektonik oluşumlu bir sıradağdır. Arazi olarak derin vadilerin parçaladığı düzlüklerden (yayla) oluşmaktadır. Büyük bölümü kar yağışından kaynaklanan zengin bir su potansiyeli olan Palandöken Dağları 3176m (Ejder tepesi) yüksekliğe kadar erişir. Palandöken dağları Erzurum il sınırları içerisinde bulunan Karasu, Çoruh ve Aras nehirlerinin en önemli su kollarına katkı sağlar.
Türkiye’nin kuzey doğusunda (39º 55’N ve 41º 16’ E), Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde (TRA1 Düzey 2 Bölgesi), 1758 - 2100 m arasında değişen yükseklikte kurulmuş Erzurum kent merkezi, deniz etkisinden uzak, mevsimsellik etkisini çok güçlü hisseden, sert karasal – dağ iklimi özellikleri gösteren bir yerleşmedir. Kent nispeten nemli – yarı nemli, karasal – dağ, aşırı şiddetli kışları olan, kurak mevsimi olmayan, serin – ılıman yazlar geçiren ve mevsime bağlı etkilerin hissedildiği bir kış kentidir.
Kent merkezini temsil eden ve 1929 yılından beri çalışan meteoroloji istasyonundan elde edilen verilere göre ortalama sıcaklık 5,7°C’dir. Kent merkezinde yazın 36,5°C kışın ise -37,2°C’ye varan uç sıcaklık değerleri ölçülmüştür. Yıllık toplam yağışın 403.3 mm olduğu kentte ilkbahar ve yaz başı ile geç sonbahar döneminde yağışlar artmakta iken ağustos ayı en kurak ay olarak görülmektedir. Kasım ortasından nisan ortalarına kadar yerde kar görülebilen kent merkezinde genel ortalama kar yükseklikleri 20 cm’nin altına düşmemektedir. Kent özellikle kış başlangıcında durağan hava kütlelerinin etkisi altındayken yoğun bir enverziyon oluşumuna sahne olmakta ve uzun dönemli kurak, ayaz ve düşük kaliteli bir hava hâkim olmaktadır.
Palandöken sıra dağları üzerinde yer alan kayak merkezlerini içine alan bölge ülkemizin önemli kış turizm merkezlerinden birini oluşturur. Erzurum kent merkezi ve il bütünü 4000 yılı aşkın derin tarihi, zengin su kaynakları ve bozulmamış doğası, iklimi ve topoğrafyası ve mevcut fiziki altyapısı ile başta tarih – kültür – inanç – ilgi – yaratıcı turizme, kış ve spor, doğa – macera, eko – agro, sağlık – termal ve MICE (kamp – toplantı – teşvik – motivasyon – kongre – sergi) turizmine olanak sağlayan turizm değer varlıklarına sahiptir.
1991 yılında Devlet Planlama Teşkilatı tarafından Kış Sporları ve Turizm Master Planı hazırlanan ve Gez Yaylası, Erzurum (Hınıs) Boğazı ve Konaklı olmak üzere üç bölgeden oluşan kayak merkezi bugün sahip olduğu pistleri, konaklama tesisleri, mekanik taşıyıcılarıyla ulusal ve uluslararası çapta ülkemizin en önemli kış turizm merkezlerinden biri haline gelmiştir. 2011 yılında düzenlenen Dünya Üniversiteler Kış Oyunları (UNIVERSIADE) için oluşturulan olimpiyat altyapısı ile başlayan ve profesyonellere yönelik pistleri, liftleri ve yakın zamanda güncellenen ve yenilenen sosyal tesisleri ile Konaklı Kayak Merkezi fazlaca tercih edilmektedir. Palandöken ve Konaklı kayak merkezleri ve UNIVERSIADE kış sporları altyapısı Özelleştirme İdaresinin yönetiminden sonra Ejder 3200 Dünya Kayak Merkezi marka ismiyle yönetim olarak yeniden yapılanmıştır.
Palandöken Kayak Merkezi, Hınıs Boğazı Mevkii’nde 3176 metre yüksekliğindeki Ejder Tepesi ekseninde gelişmiştir. Merkezde 10 telesiyej, 2 teleski, 1 gondol lift ve 2 baby lift kurulu bulunmaktadır. Zorluk seviyelerine göre 4 doğal pist, 8 başlangıç seviyesi pist, 9 orta düzey pist, 3 usta kayakçı pisti olmak üzere 12 kilometrelik pist uzunluğuna sahip Palandöken’de toplam 24 adet pist bulunmaktadır. Pistlerde kurulan suni (teknik) karlama sistemleri pistleri büyük oranda kayılabilir halde tutmakta ve ışıklandırılan 4 adet pist (5.6 km) ile de gece kayağı imkânı sunulmaktadır.1 Pistlerden ikisi (Ejder ve Kapıkaya), FIS tarafından 1967-83 tescil numarası ile Slalom ve Büyük Slalom yarışmaları için olimpik pist olarak tescil edilmiştir. Bugün Erzurum Büyükşehir Belediyesi tarafından işletilen kayak merkezinde otellerin mekanik tesisleri de dâhil olmak üzere son teknolojiye sahip toplam 12100 kişi/saat taşıma kapasitesine sahip 15 adet mekanik tesis yer almaktadır. Palandöken kayak merkezinde kayak dışı etkinliklere yönelik de fiziki altyapı oluşturulmaya başlanmıştır. Kızak türü aktiviteler için bölümler, günübirlik tesisler, lokanta ve kafeler, araç park alanları yer almaktadır.
Konaklı Kayak Merkezi, Hınıs Boğazının ve Erzurum kent merkezinin güneybatısında, Palandöken Dağları üzerindeki 3167 m rakımlı Karakaya Tepesinin kuzey eteklerinde Konaklı köyünün güneyinde kurulu bulunmaktadır. Şehir merkezine yaklaşık 20 km uzaklıkta yer alan Konaklı’nın fiziki erişilebilirliği oldukça iyidir. Kayak pistleri 2315 – 3143 m aralığında kurulmuştur. Pistlerde iniş yönleri kuzeydoğu - kuzeybatı arasında değişmektedir. Eğim çeşitliliği mevcuttur. Potansiyel olarak 16 pisti bulunan merkezde UNIVERSIADE oyunlarında hizmet veren 6 mekanik tesis bulunmaktadır. Konaklı Kayak Merkezinde 11 adet pist, teknik karlama üniteleri ve havuzu, günübirlikçilere ve konaklayan ziyaretçilere hizmet veren kayak kiralama merkezi, konaklama tesisi, bakım binası ve oto park yer almaktadır. Pistlerin toplam uzunluğu 22 km’dir. UNIVERSIADE Alp Disiplini Yarışları çoğunlukla bu pistlerde gerçekleştirilmiştir. Konaklı’da saatlik kapasitesi 10.200 kişi ve uzunluğu 8.210 metre olan dört sandalyeli 6 adet telesiyej tesisi bulunmaktadır. Konaklı Kayak Merkezi alanı içerisinde Konaklı köyünde konaklama yatırımları için 2000 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığınca 14250 m²’lik 8 arazi parçası tahsis edilmiştir.
Erzurum’da Dağ Turizmi Kış turizm merkezi olarak Palandöken ve Konaklı için; sezonun uzunluğu, kolay ulaşılabilirlik, kar kalitesi, misafirperver yerel halk, çok çeşitli gastronomi, uluslararası yarışmaların gerçekleştirilmesini sağlayan altyapı ve tanıtım fırsat olarak ele alınırken; turizmde nitelikli insan kaynağı istihdam edilememesi, iklim değişikliği kaynaklı yağış rejimi değişikliği (rakiplerine göre az da olsa kar kalınlıklarının azalması) aşırı sıcaklardan dolayı suni kar yapacak sıcaklık derecesine ulaşılamaması, rakiplerinin güçlü olması, kısıtlı devlet desteği ve özel sektör yatırımlarının kısıtlı olması tehditler olarak durmaktadır. Bu nedenle il genelinde turizm sektörünün risklere karşı etkilenebilirliğinin azaltılması için aktivitelerin ve gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve turizm sezonun uzatılması gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında kış turizmi yerine yaz etkinliklerini de içeren dağ turizmi kavramı belirtilen amacı gerçekleştirmek için daha fazla benimsenmeli ve içeriği doldurulmalıdır.
Erzurum’da 2011 yılı başında yapılan UNIVERSIADE Kış Oyunlarında ve sonrasında hizmet vermesi için inşa edilen kış sporları tesisleri (iç ve dış mekân, pist, mekanik tesis ve diğer tip tesisler) bulunmaktadır. Bunun yanında, o dönemde mevcut bulunan tesislerin de uygun hale getirilmesi çalışmaları yapılmıştır. Yeni yapılan tesislerden kent merkezinde Kiremitliktepe mevkiinde bulunan K125 ve K95 yarışmaları (kayakla atlama) için yapılan iki kule, iki atlama rampası ve üç antrenman rampası Türkiye’deki ilk dünyadaki sayılı tesistir. Bunun yanında diğer kış sporlarına hizmet edecek şekilde inşa edilen tesisler ise yarışlar sonrasına bazı etkinliklere ve yerel halkın kullanımına hizmet vermektedir. Bu tesisler ise buz pateni, buz hokeyi, curling ve hız pateni pistleri olarak yapılmıştır. UNIVERSIADE kapsamında, Kandilli Kayak Merkezi kuzey disiplini kayak yarışları için, Palandöken Kayak Merkezi snowboard ve serbest stil kayak yarışları için, Konaklı Kayak Merkezi ise Alp disiplini kayak yarışları için kullanılmıştır.
Erzurum kent merkezi ve yakın çevresinde kış turizmine sezonda entegre olabilecek ve turizm faaliyetlerini 12 aya yaymak için sezon dışında doluluk oranlarını aynı seviyede tutacak turizm tipleri olarak
• Tarih – kültür – inanç –
ilgi – yaratıcı turizm,
• Doğa – macera,
• Eko – agro,
• Sağlık – termal
• MICE (kamp – toplantı
– teşvik – motivasyon –
kongre – sergi) turizmi
potansiyeli mevcuttur.
Tarih, kültür, inanç, ilgi ve yaratıcı turizm potansiyeli Bu turizm tipi kış turizmiyle entegre olabilecek, her mevsim turist çekebilecek ve yüksek turizm geliri elde edilebilecek bir turizm tipidir. Bu turizm tipinde Erzurum’da oldukça yüksek sayıda değer varlığı bulunmaktadır. Sadece tarihi yapıların değil yerel halk kültürü, üretim tipi ve yaşayışının da bu turizm dalında potansiyel olduğu düşünüldüğünde ehram, eğlence geceleri, sazlı – sözlü (somut olmayan kültürel miras) kültürel değerler de kullanılabilir.
Doğa, macera ve eko, agro turizm tiplerine potansiyel olan varlıklar
Doğa sporları ve eko – agro turizm faaliyetlerinden kış ve özellikle yazın Erzurum’da kış turizmini desteklemek ve yaz doluluk oranlarını arttırmak için yararlanılabilir. Bu konuda mevcut durumda yapılan ve kurgulanabilecek olan spor etkinlikleri ve ekoturizm faaliyetleri bulunmaktadır.
Sağlık – termal turizm varlıkları
Erzurum medikal – hastane turizmine kaynak olan sağlık hizmetleri altyapısı ve sağlık personeli açısından Türkiye ortalamalarının üzerinde bir potansiyel ve varlığa sahiptir. Son dönemde açılan Şehir Hastanesi kampüsünde 1569 yatakla hizmet vermeye başlayan şehirde sağlık turizmi açısından hizmet veren birimler yer almaktadır. Bunun yanında, kent merkezinde ve yakın çevresinde su sıcaklığı ve kalitesi termal turizme uygun çok sayıda işletme ve alan mevcuttur.
MICE (kamp, toplantı, teşvik, motivasyon, kongre, sergi) turizmi
Erzurum kent merkezi başta yüksek irtifa sporcu kampı olmak üzere toplantı, kongre sergi ve fuar gibi etkinliklere ev sahibi yapma konusunda ciddi bir altyapıya sahiptir. Büyükşehir Belediyesi ve Gençlik ve Spor İl Müdürlüğüne ait futbol sahaları, 4 büyük hole sahip fuar ve kongre merkezi, kış turizmi için oluşturulmuş konaklama altyapısı ve iki üniversitenin varlığı nedeniyle kentte MICE turizmine yönelik çok güçlü bir potansiyel bulunmaktadır.
Erzurum kent merkezi ve il bütününün sahip olduğu turizm potansiyeline dayanarak geliştirilebilecek başta tarih – kültür – inanç – ilgi – yaratıcı turizm, kış ve spor, doğa – macera, eko – agro, sağlık – termal ve MICE (kamp – toplantı – teşvik – motivasyon – kongre – sergi) turizm tiplerinde ayırt edici özellikte olması ve bu sayede kendini konumlandırması gerekmektedir. Bu nedenle, anlatılan bu turizm tipleri için kaynak olacak değer ve varlıkları yıla yayılmış turizm faaliyetleri için zengin ürün çeşitliliğine neden olabilecek durumdadır. Erzurum’un benzer turizm potansiyeli sunan bölgelerden ayırt edilebilecek özellikleri şu şekilde sıralanabilir.
Doğal kaynaklara göre ayrıt edicilik:
• Palandöken dağlarının jeolojik ve jeomorfolojik açıdan farklılığı,
• Kent merkezi ve çevresinin hava kalitesi, iklim ve biyoiklim açsısından üstün özellikleri, • Kış turizm merkezlerine yakın zengin termal kaynakların varlığı,
• Zengin su kaynaklarının başlangıcında olması (Karasu, Aras, Çoruh Nehirleri);
• Zengin flora ve fauna biyoçeşitliliği ve yaban hayatı zenginliği
Hâlihazır turizm tiplerinde ayırt edicilik;
• Kış olimpiyatlarına yönelik tesisleriyle yüksek
kalitede bir kış sporları
tesis altyapısı,
• Su ve doğa sporlarına
yönelik uygun alanların
bulunması
• Başta yüksek irtifa
kampları olmak üzere
toplantı, kongre ve fuar
etkinlikleri için uygun
altyapı,

Tarih ve kültür mirasına yönelik ayrışma;
• Erzurum’un Osmanlının son yıllarında ve
Milli Mücadele’de oynadığı roller (93 Harbi,
Nene Hatun, Erzurum
Kongresi);
• Tarihi kültür yapıları
(Çifte Minareli Medrese, Tabyalar, Kongre Binası, Üç Kümbetler, Öşvank Manastırı, Haho
Kilisesi vb.);
• Etnik sporlar ve somut
olmayan kültürel miraslar,

Yerel tatlar bakımından ayırt edicilik;
• Gastronomik tatlar (cağ
kebabı, kadayıf dolması
vb.);
• Tarımsal ürünler (İspir
Fasulyesi, civil peyniri
vb.);
• Erzurum turizminin
ekonomik katkısının
arttırılması ve kentin
sektöre entegrasyonunun sağlanması açısından daha önce yapılan
stratejik yaklaşımlarda
kentte belli turizm tiplerinde “ziyaretçi ekonomisi”nin geliştirmesi
önerilmiştir. Bu sayede;
• Belirlenen turizm tiplerinde; diğer bölgelerden farklılaşan, farklı
turizm ürünü sunan ve
pazarlayan, etkin tanıtım yapan ve markası
olan bir destinasyon haline gelmek ve
• •Turizm ürünlerinin
halk tarafından kullanımını sağlamak, halkın
turizmden gelir elde etmesine imkân vermek,
• •Erzurum’u ülke içinde ve dışında farklı pazarlara tanıtmak diğer
benzer destinasyonlardan ayırt edici özellikler vurgulanarak pazar
konumlandırması yapmak mümkün olacaktır.
Erzurum’un el değmemiş doğası, kış sporları, sağlık, spor ve macera tutkusu ile derin tarihi köklerden gelen kültüre ve öze dönüş vurgusu ziyaretçilere, Erzurum’da temiz, özgün ve yüksek kaliteli çevreyi, altyapıyı ve doğayı geniş bir ürün yelpazesinde deneyimleme; kendi tarihini, kültürünü ve geleneklerini gözlemleyerek ve yaşayarak hissetme fırsatı sunulacaktır. Bu kapsamda kış turizmi yerine 12 ayı kapsayan dağ turizmi kavramının benimsenmesi ve hedeflerin konulması başta kent merkezi olmak üzere il genelinde turizmin sosyoekonomik katkısını arttırmaya yarayacaktır.
Dağ turizminin gelişmesi açısından bazı öneriler;
Konaklı, Palandöken ve Gez Yaylasını içine alan bölgede yapılabilecek turizm aktiviteleri açısından Gez Yaylası ve Hınıs Boğazı arasında farklı geziler için rotalar oluşturulması, Yaz aktiviteleri için daha fazla alan ve altyapı oluşturulması (dağ bisikleti gibi), Kayak harici zamanlarda düzenlenecek eğlencelere yönelik etkinliklerin artırılması, Otellere ait alanlar dışında bağımsız sosyal alanlar, yerel ürün mağazaları, sinemalar, açık kapalı yüzme havuzları, oyun ve eğlence salonları, güzellik, SPA ve sağlık merkezleri, restoran, bar ve diskoları içeren yaşam merkezlerinin oluşturulması, Jeotermal kaynağın kış turizmiyle beraber kullanılması, Kar golfu, buz üstünde gokart, paragliding, kar üstünde yürüyüş parkurları, sıcak hava balonları ile turları içeren alternatif kar ve buz sporları etkinliklerinin düzenlenmesi.
Önerilen turizm aktivitelerinin yapılabilmesi için;
Yerel paydaşlarla ortak hareket edilmesi, Turizme yön verecek bir kurul/ çalışma grubunun oluşturulması, Gerekli fiziksel altyapının oluşturulması, Büyükşehir Belediyesinin işlettiği alanların tanıtımının yapılması, Turizm projelerinin listelenmesi, iyi bir planlama yapılması, istatistiki verilerin tutulması (turist profili vb.), ziyaretçi taleplerinin belirlenmesi Dağ - şehir koordinasyonunun sağlanabilmesi için tüm paydaşların alınacak kararlara dâhil edilmesi, 12 ay ziyaretçi hedefi doğrultusunda ortak çalışmalar gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.