1918 yılında İsmail Enver Paşa’nın kardeşi Nuri (Killigil) Paşa’nın Bakü’yü Ermeni işgalinden kurtarması Türkiye-Azerbaycan ilişkileri açısından mühim bir olaydır. İlerleyen zaman içerisinde Azerbaycan’ın Rus işgaline girmesi ve bağımsızlığını kaybetmesiyle başlayan yaklaşık 70 yıllık bir sükût dönemi, iki tarafın kalbindeki karşılıklı muhabbeti yok edememiştir. Sovyetlerin dağılmasıyla birlikte 1991 yılında istiklaline tekrar kavuşan Azerbaycan, önündeki engelleri kaldırmış ve Türkiye ile ilişkilerini üst düzeye taşımıştır. En son 2021 yılının başında yaşanan Azerbaycan-Ermenistan savaşında Karabağ’ın Ermeni işgalinden kurtarılması için Azerbaycan’a açık desteğini sunan Türkiye, tarihi misyonuna uygun bir siyasetle Azerbaycan’ın toprak bütünlüğüne kavuşmasına yardımcı olmuş, ve Karabağ’ın “azad”lığına vesile olmuştur.
Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin tarihi gelişimi Türk kamuoyunda yukarıda anlatıldığı şekliyle bilinmektedir. Oysa ki tarihi süreç içerisinde Türkiye’nin Azerbaycan’a yaptığı maddi ve manevi yardımlar tek taraflı olmamıştır. Azerbaycan’ın Rus işgalinde olması ve bağımsız bir devlet olamaması, Azerbaycan Türklerinin Türkiye’ye zor günlerinde yardım etmesinin önüne geçememiştir.
Azerbaycan Türkleri’nin sırasıyla Osmanlı Devleti’ne ve Türkiye Cumhuriyeti’ne yaptığı yardımların odağında Zeynelabidin Tagıyev ismi ön plana çıkmaktadır. 1823 yılında Bakü’de doğan Zeynelabidin Tagıyev, 1870’li yıllardan itibaren yabancı sermayedarların da ilgi gösterdiği Bakü petrollerini çıkarmak için bazı girişimlerde bulunmuştur. Kiraladığı bir arazide yaptığı çalışma sonucu petrol çıkan Zeynelabidin Tagıyev bu sayede hızlı bir şekilde zenginleşmiştir. Zeynelabidin Tagıyev kazancını şahsi bir servete dönüştürmek yerine eğitim ve basın-yayın olmak üzere önemli hayır işlerine harcamıştır. 1901 yılında kız çocukları için Bakü’de Aleksandrovski kız mektebini açan Tagıyev 1905 yılında da Bakü Cemiyet-i Hayriye’yi kurmuştur. 1912-13 yıllarında Balkan savaşlarının başlaması üzerine Tagıyev önderliğindeki Bakü Cemiyet-i Hayriye Osmanlı Devletine önemli maddi yardımlarda bulunmuştur. CeMART 2021 57 miyet, Edirne’de bir yetimhanenin kurulması için para göndermiştir. Bu yardımlar Osmanlı Devlet erkânında ciddi bir memnuniyet yaratmıştır. Öyle ki 1914 yılının Mart ayında Zeynelabidin Tagiyev ve eşi Suna Hanım İkinci dereceden şefkat madalyası ile taltif edilmişlerdir. Birinci Dünya Savaşı esnasında da yardımlarına devam eden Zeynelabidin Tagıyev önderliğindeki Bakü Cemiyet-i Hayriye, Rus işgaline uğrayan Erzurum’a “Kardaş Kömeği” adıyla yardım etmiştir.
Ömrünü ve servetini maarif davası uğruna harcayan Zeynelabidin Tagıyev’in ilerlemedeki rol modeli Osmanlı Devleti olmuştur. Zeynelabidin Tagıyev, yaptığı tüm iş ve eylemlerde Osmanlı Devletini nirengi noktası olarak almıştır. Gönülden bağ kurduğu Osmanlı Devleti’ne fiili bağlılık kurmak için çeşitli yollar arayan Zeynelabidin Tagıyev, 1907 yılında kendisinin kurduğu “Taze Hayat” Gazetesi yazarı Talib Zühtü Ahund Yusuf’u İstanbul’a göndermiştir. Talib Zühtü Ahund Yusuf Bey, Kafkasya Müslümanlarının istifadesi için yayınlanan üç ciltlik “Keşfü’l-Hakayık” isimli tefsir kitabını padişaha sunulmak üzere sadarete takdim etmiş ve Zeynelabidin Tagıyev önderliğindeki Bakü Cemiyet-i Hayriye’nin Azerbaycan’daki yol haritası hakkında önemli bilgiler vermiştir. Talib Zühtü Ahund Yusuf Bey, sadarete sunduğu istida ile Azerbaycan’da yapılması düşünülen işleri madde madde yazmıştır. İlk olarak Rusya’da Osmanlı padişahı aleyhine yapılan olumsuz neşriyatın etkisini azaltmak için “Taze Hayat” isimli bir gazete kurulduğunu ve bu gazete vasıtasıyla karşı propagandanın yapıldığını anlatan Talib Zühtü Ahund Yusuf Bey Azerbaycan’da yapılması hedeflenen diğer hedefleri de şöyle sıralamıştır:
Kafkasya Türkleri’nin yazışmalarında kullanılan Farsî lisan yerine ana dilimiz olan Türkçe’nin kullanılması ve yaygınlaştırılması,
Okullarda okutulan ders kitaplarının Osmanlı Türkçesi ile yazılması,
Osmanlı Devleti mekteblerinde uygulanan programın Azerbaycan mekteblerinde de uygulanması,
M e r k e z l e r i Bulgaristan’ın Varna ve İran’ın Urmiye şehrinde olan Amerikan- Ermeni Protestan komitesinin Osmanlı padişahı aleyhine Türkçe,Farsça ve Kürtçe dillerinde yayınlanan risalelerinin karşılığı olarak Osmanlı Devleti lehine risaleler yayınlamak,
Osmanlı Devleti’nden ve Mısır’dan firar edenlerin ve başka bir yerde tutunamayanların Kafkasya’ya geçmelerini engellemek, Azerbaycan mekteblerinin yönetici, muallim ve muallimelerinin İstanbul’dan tedarik etmek.
Talib Zühtü Ahund Yusuf Bey’in saydığı maddeler işte,dilde ve fikirde Osmanlı Devleti’yle bir olmak amacını taşıyan Zeynelabidin Tagiyev Bey’in fikir dünyasını yansıtmıştır. Kurtuluş Savaşı döneminde de Anadolu’ya yardımlarını esirgemeyen Zeynelabidin Tagıyev Bey 1 Eylül 1924 tarihinde vefat etmiştir. Ruhu aziz mekanı cennet olsun.